یونسکو گزارش یکپارچه اول خود را در مورد وضعیت اجرای توصیه‌نامه «علم باز» منتشر کرد
در تاریخ ۴ سپتامبر ۲۰۲۵، پورتال آگاهی جاری (Current Awareness Portal) خبری را تحت عنوان «یونسکو، اولین گزارش یکپارچه در مورد وضعیت اجرای توصیه‌نامه «علم باز» را منتشر کرد» منتشر نمود. این گزارش که در تاریخ مشخص شده در ساعت ۰۷:۵۷ منتشر شده، گام مهمی در جهت شفاف‌سازی و ارزیابی تلاش‌های کشورهای عضو در راستای تحقق اصول علم باز به شمار می‌رود.
علم باز چیست و چرا اهمیت دارد؟
«علم باز» (Open Science) یک پارادایم نوظهور در علم است که بر دسترسی آزاد و رایگان به نتایج تحقیقات علمی، داده‌ها، نرم‌افزارها و متدولوژی‌ها تأکید دارد. هدف اصلی علم باز، تسریع پیشرفت علمی، افزایش همکاری‌های بین‌المللی، تقویت اعتماد عمومی به علم و اطمینان از اینکه دستاوردهای علمی به نفع کل بشریت است، می‌باشد. این رویکرد، موانع موجود در برابر دسترسی به دانش را کاهش داده و به دانشمندان، سیاست‌گذاران، صنعتگران و عموم مردم اجازه می‌دهد تا به طور مؤثرتری از نتایج تحقیقات بهره‌مند شوند.
توصیه‌نامه یونسکو در مورد علم باز
در سال ۲۰۲۱، یونسکو «توصیه‌نامه علم باز» را تصویب کرد. این سند تاریخی، چارچوبی جهانی را برای ترویج و اجرای علم باز ارائه می‌دهد و بر ۱۰ حوزه کلیدی تمرکز دارد، از جمله:
- دسترسی آزاد به انتشارات علمی: تشویق به انتشار مقالات و نتایج تحقیقات در پلتفرم‌های دسترسی آزاد.
- دسترسی آزاد به داده‌های تحقیقاتی: تسهیل اشتراک‌گذاری داده‌های تحقیقاتی به گونه‌ای که قابل استفاده مجدد باشند.
- کد منبع باز نرم‌افزارهای علمی: ترویج استفاده و اشتراک‌گذاری کد منبع نرم‌افزارهای مورد استفاده در تحقیقات.
- آموزش و توسعه مهارت‌ها: توانمندسازی محققان و جامعه علمی برای مشارکت در علم باز.
- زیرساخت‌های علم باز: توسعه و حمایت از مخازن و پلتفرم‌های لازم برای علم باز.
- حقوق مالکیت معنوی: بررسی و تنظیم قوانین مربوط به مالکیت معنوی در چارچوب علم باز.
- علم باز برای توسعه پایدار: تأکید بر نقش علم باز در دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل.
- مشارکت عموم در علم: تشویق به مشارکت شهروندان در فرآیندهای علمی.
- اخلاق علم باز: توسعه اصول اخلاقی برای اجرای علم باز.
- نظارت و ارزیابی: ایجاد سیستم‌هایی برای پیگیری و ارزیابی پیشرفت در اجرای علم باز.
گزارش یکپارچه یونسکو: ارزیابی وضعیت اجرا
گزارش یکپارچه منتشر شده توسط یونسکو، اولین تلاش جامع برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به وضعیت اجرای توصیه‌نامه علم باز در میان کشورهای عضو است. این گزارش بر اساس داده‌ها و گزارش‌های ارائه شده توسط دولت‌های ملی تهیه شده و به ارزیابی پیشرفت‌ها، چالش‌ها و بهترین شیوه‌های اتخاذ شده توسط کشورها می‌پردازد.
محتوای کلیدی گزارش:
- تنوع رویکردها: گزارش نشان می‌دهد که کشورهای مختلف با توجه به شرایط ملی خود، رویکردهای متفاوتی را در پیش گرفته‌اند. برخی کشورها در زمینه دسترسی آزاد به انتشارات و داده‌ها پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌اند، در حالی که برخی دیگر بر توسعه زیرساخت‌ها یا آموزش تمرکز بیشتری دارند.
- موانع پیش رو: گزارش به موانع رایج در مسیر اجرای علم باز اشاره می‌کند، از جمله:
- کمبود بودجه و منابع مالی.
- مقاومت در برابر تغییرات فرهنگی در جامعه علمی.
- نبود زیرساخت‌های فنی مناسب.
- چالش‌های مربوط به سیاست‌گذاری و قوانین.
- کمبود آگاهی و آموزش در مورد اصول و مزایای علم باز.
- فرصت‌ها و ابتکارات: با وجود چالش‌ها، گزارش همچنین فرصت‌ها و ابتکارات مثبتی را که در سراسر جهان در حال وقوع است، برجسته می‌کند. این شامل ایجاد مخازن داده‌های تحقیقاتی ملی، حمایت از نشریات دسترسی آزاد، و اجرای برنامه‌های آموزشی برای محققان جوان است.
- توصیه‌هایی برای آینده: یونسکو در این گزارش، توصیه‌هایی را برای کشورهای عضو جهت تسریع روند اجرای علم باز ارائه می‌دهد. این توصیه‌ها شامل تقویت همکاری‌های بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های علم باز، توسعه سیاست‌های حمایتی، و ارتقاء فرهنگ باز علمی در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی است.
اهمیت این گزارش برای جامعه علمی و سیاست‌گذاران
انتشار این گزارش توسط یونسکو، گامی حیاتی در جهت تقویت تعهد جهانی به علم باز است. این گزارش نه تنها دیدگاهی جامع از وضعیت کنونی ارائه می‌دهد، بلکه به عنوان مبنایی برای اقدامات آینده و ارزیابی مستمر پیشرفت عمل خواهد کرد. برای سیاست‌گذاران، این گزارش ابزار ارزشمندی برای شناسایی شکاف‌ها و تدوین استراتژی‌های مؤثرتر برای ترویج علم باز خواهد بود. همچنین، برای جامعه علمی، این گزارش می‌تواند انگیزه‌ای برای مشارکت فعال‌تر در حرکت علم باز و بهره‌گیری از مزایای آن باشد.
در نهایت، «علم باز» مسیری طولانی و چندوجهی است و این گزارش یکپارچه یونسکو، نقطه‌ی عطفی در پیمایش این مسیر محسوب می‌شود و تعهد جهانی برای باز کردن درهای دانش علمی به روی همگان را تقویت می‌کند.
ユネスコ、「オープンサイエンスに関する勧告」を受けた、加盟国の取組状況をまとめた初の統合報告書を公開
هوش مصنوعی اخبار را ارائه کرده است.
سؤال زیر برای دریافت پاسخ از Google Gemini استفاده شد:
در 2025-09-04 07:57، ‘ユネスコ、「オープンサイエンスに関する勧告」を受けた、加盟国の取組状況をまとめた初の統合報告書を公開’ توسط カレントアウェアネス・ポータル منتشر شد. لطفاً مقاله‌ای دقیق با اطلاعات مرتبط به صورت دوستانه بنویسید. لطفا به زبان فارسی و فقط با مقاله پاسخ دهید.