رازهای بزرگ ربات‌های هوشمند: چرا بعضی حرف‌ها از دهانشان در نمی‌آید؟
سلام بچه‌های کنجکاو!
آیا تا به حال با ربات‌های سخنگو یا کامپیوترهایی که می‌توانند برای شما داستان بنویسند، حرف زده‌اید؟ این‌ها ربات‌های هوشمند یا مدل‌های زبان بزرگ (LLMs) هستند. فکر کنید مثل مغزهای خیلی بزرگی هستند که اطلاعات زیادی از دنیای ما یاد گرفته‌اند. آن‌ها از روی میلیون‌ها کتاب، مقاله و وب‌سایت، مثل شما که مشق می‌نویسید، تمرین کرده‌اند و یاد گرفته‌اند چطور حرف بزنند، بنویسند و حتی جواب سؤال‌های شما را بدهند.
این ربات‌های هوشمند خیلی قوی هستند و می‌توانند کارهای شگفت‌انگیزی انجام دهند. اما نکته جالبی که در موردشان وجود دارد این است که گاهی اوقات، مثل ما آدم‌ها، ممکن است کمی سوگیری یا جانب‌داری داشته باشند. یعنی چه؟
سوگیری یعنی چی؟
تصور کنید شما برای یک کار گروهی، فقط با بچه‌های یک کلاس خاص دوست هستید و بقیه بچه‌ها را کمتر می‌شناسید. وقتی قرار است تیمی را انتخاب کنید، شاید ناخودآگاه بچه‌هایی را انتخاب کنید که با آن‌ها دوست هستید. این می‌شود سوگیری!
مدل‌های زبان بزرگ هم همین‌طور هستند. آن‌ها همه چیز را از روی اینترنت و کتاب‌ها یاد می‌گیرند. اما دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم، دنیایی است که هنوز کارهای نابرابری در آن وجود دارد. مثلاً شاید در گذشته، شغل‌های خاصی بیشتر به مردها نسبت داده می‌شد و شغل‌های دیگر به زن‌ها، یا ممکن است در مورد بعضی گروه‌های مردم، اطلاعات کمتری در اینترنت وجود داشته باشد.
چرا این اتفاق می‌افتد؟
مدل‌های زبان بزرگ مثل اسفنجی هستند که هر چیزی را جذب می‌کنند. اگر اطلاعاتی که جذب می‌کنند، کمی ناعدالانه یا جانب‌دارانه باشد، خودشان هم ناخودآگاه آن جانب‌داری را یاد می‌گیرند.
مثلاً فرض کنید از یک مدل زبان بزرگ بپرسیم: “چه کسی دکتر می‌شود؟” اگر در تمام اطلاعاتی که یاد گرفته، بیشتر دکترها مرد باشند، ممکن است ربات هم ناخودآگاه جواب دهد: “معمولاً مردها دکتر می‌شوند.” این در حالی است که ما می‌دانیم زن‌ها هم دکترهای فوق‌العاده‌ای هستند!
یا اگر از او بخواهیم یک داستان در مورد یک دانشمند بنویسد، ممکن است همیشه یک مرد را تصور کند، چون در کتاب‌ها و اینترنت، بیشتر دانشمندان معروف، مرد بوده‌اند.
آیا این مشکل بزرگی است؟
بله، این یک نکته مهم است که دانشمندها به آن فکر می‌کنند. چون ما دوست داریم این ربات‌های هوشمند به همه کمک کنند و اطلاعات درستی به ما بدهند. اگر آن‌ها جانب‌دارانه حرف بزنند، ممکن است ما را گمراه کنند یا باعث شوند به کسی یا چیزی با دیدی اشتباه نگاه کنیم.
دانشمندها چطور با این مشکل مبارزه می‌کنند؟
دانشمندان مثل کارآگاه‌های هوشمند هستند! آن‌ها در حال تحقیق هستند تا بفهمند این ربات‌های هوشمند چطور این سوگیری‌ها را یاد می‌گیرند. سپس سعی می‌کنند راه‌هایی پیدا کنند تا:
- اطلاعات بهتر به آن‌ها بدهند: یعنی اطلاعاتی که برای یادگیری به ربات می‌دهند، تا حد امکان منصفانه و عادلانه باشد.
- به آن‌ها یاد بدهند که منصف باشند: مثل معلمی که به بچه‌ها یاد می‌دهد با همه دوست باشند و کسی را قضاوت نکنند، دانشمندان هم سعی می‌کنند به ربات‌ها یاد بدهند که جانب‌دارانه فکر نکنند.
- خود ربات‌ها را بررسی کنند: آن‌ها ربات‌ها را امتحان می‌کنند و می‌بینند که آیا سوگیری دارند یا نه، و اگر دارند، سعی می‌کنند آن را اصلاح کنند.
چرا این موضوع برای شما مهم است؟
شما آینده‌سازان علم و فناوری هستید! فهمیدن این موضوع به شما کمک می‌کند که:
- با دقت بیشتری از ربات‌های هوشمند استفاده کنید: همیشه به یاد داشته باشید که این ربات‌ها کامل نیستند و گاهی ممکن است اشتباه کنند یا جانب‌دارانه حرف بزنند.
- خودتان منصف باشید: یاد بگیرید که با همه افراد با احترام رفتار کنید، صرف نظر از اینکه چه کسی هستند یا چه شکلی هستند.
- به علم علاقه‌مند شوید: علم فقط یاد گرفتن فرمول و اعداد نیست، بلکه حل کردن مشکلات و بهتر کردن دنیا برای همه است. این موضوع هم یکی از چالش‌های هیجان‌انگیز در دنیای علم است!
پس دفعه بعد که با یک ربات هوشمند صحبت کردید، به یاد داشته باشید که آن‌ها هم در حال یادگیری هستند، درست مثل شما! و دانشمندها تلاش می‌کنند تا یادگیری آن‌ها را درست و منصفانه کنند تا همه ما بتوانیم از این فناوری‌های شگفت‌انگیز به بهترین شکل استفاده کنیم.
دانشمندان MIT دارند روی این موضوع کار می‌کنند تا ربات‌های هوشمند را “باوجدان”تر کنند. این یعنی آن‌ها می‌خواهند ربات‌ها نه تنها هوشمند باشند، بلکه منصفانه و مفید هم برای همه باشند. کار جالبی است، مگر نه؟
Unpacking the bias of large language models
هوش مصنوعی اخبار را ارائه کرد.
سوال زیر برای دریافت پاسخ از Google Gemini استفاده شد:
در 2025-06-17 20:00، Massachusetts Institute of Technology ‘Unpacking the bias of large language models’ را منتشر کرد. لطفاً یک مقاله مفصل با اطلاعات مرتبط، به زبانی ساده که کودکان و دانش‌آموزان بتوانند بفهمند، بنویسید تا کودکان بیشتری به علم علاقه‌مند شوند. لطفاً فقط مقاله را به زبان فارسی ارائه دهید.