گزارش ویژه: ابتکار “Open Science Monitoring Initiative” فرانسه اصول پایش علم باز را منتشر کرد
مقدمه
در تاریخ 8 ژوئیه 2025، ساعت 09:57، پورتال آگاهی‌بخشی جاری (Current Awareness Portal) از انتشار خبری مهم در حوزه علم باز خبر داد: “ابتکار ‘Open Science Monitoring Initiative’ که توسط وزارت آموزش عالی و پژوهش فرانسه و سایر نهادها هدایت می‌شود، اصول پایش علم باز را منتشر کرده است.” این اقدام نشان‌دهنده گامی قابل توجه در جهت ارزیابی و درک بهتر پیشرفت‌ها و چالش‌های مرتبط با علم باز در سطح ملی و بین‌المللی است. این گزارش به بررسی دقیق‌تر این ابتکار، اهداف آن، اصول منتشر شده و اهمیت آن برای آینده علم می‌پردازد.
ابتکار “Open Science Monitoring Initiative” چیست؟
ابتکار “Open Science Monitoring Initiative” (ابتکار پایش علم باز) یک پروژه مشترک است که با رهبری وزارت آموزش عالی و پژوهش فرانسه و با همکاری سایر نهادهای مرتبط در این کشور، با هدف ایجاد یک چارچوب جامع برای پایش و ارزیابی اجرای اصول علم باز در سطح ملی و حتی فراتر از آن شکل گرفته است. علم باز، رویکردی است که بر شفافیت، دسترسی آزاد به نتایج تحقیقات، استفاده مجدد از داده‌ها و همکاری در فرآیندهای علمی تأکید دارد. این ابتکار تلاش می‌کند تا معیارهایی قابل اندازه‌گیری و اصول مشخصی را برای سنجش موفقیت و موانع موجود در مسیر تحقق علم باز ارائه دهد.
اهداف اصلی این ابتکار چیست؟
هدف اصلی این ابتکار چندوجهی است:
- سنجش پیشرفت: ایجاد ابزارها و شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری میزان تحقق اصول علم باز در موسسات تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، و در سطح کلی اکوسیستم علمی.
- شناسایی چالش‌ها: تعیین موانع و نقاط ضعفی که در مسیر اجرای علم باز وجود دارد، از جمله مسائل فنی، فرهنگی، قانونی و سازمانی.
- ارائه راهکار: با شناسایی چالش‌ها، این ابتکار می‌تواند به نهادهای سیاست‌گذار در طراحی و اجرای راهکارهای مؤثر برای غلبه بر این موانع کمک کند.
- افزایش شفافیت و پاسخگویی: پایش مداوم به افزایش شفافیت در فرآیندهای علمی و پاسخگویی ذینفعان مختلف (محققان، موسسات، تأمین‌کنندگان مالی) کمک می‌کند.
- مقایسه‌پذیری و یادگیری: ایجاد امکان مقایسه وضعیت علم باز در مناطق و کشورهای مختلف و یادگیری از تجربیات موفق.
اصول منتشر شده برای پایش علم باز
گرچه جزئیات کامل تمامی اصول منتشر شده در این خبر اولیه به طور کامل ذکر نشده است، اما می‌توان انتظار داشت که این اصول بر محوریت جنبه‌های کلیدی علم باز تمرکز داشته باشند. بر اساس درک کلی از اهداف علم باز، اصول احتمالی منتشر شده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دسترسی آزاد به مقالات علمی (Open Access): سنجش میزان انتشار تحقیقات در قالب دسترسی آزاد، از جمله استفاده از مخازن (repositories) و نشریات با دسترسی آزاد.
- دسترسی آزاد به داده‌های پژوهشی (Open Data): ارزیابی میزان به اشتراک‌گذاری داده‌های تحقیقاتی، کیفیت مستندات داده‌ها (metadata)، و سهولت دسترسی و استفاده مجدد از آن‌ها.
- دسترسی آزاد به کد منبع و نرم‌افزار (Open Source/Software): پایش استفاده از نرم‌افزارهای متن باز در تحقیقات و به اشتراک‌گذاری کدهای برنامه‌نویسی مورد استفاده در مطالعات.
- استفاده از ابزارهای تحقیقاتی باز (Open Tools): ارزیابی به کارگیری ابزارها و پلتفرم‌های باز در تمام مراحل چرخه تحقیق.
- نظارت و داوری همتا باز (Open Peer Review): بررسی میزان پذیرش رویه‌های داوری همتای شفاف و باز در فرآیند انتشار.
- مشارکت عمومی در علم (Citizen Science): ارزیابی میزان مشارکت شهروندان و جامعه در فرآیندهای تحقیقاتی.
- آموزش و ارتقاء سواد علم باز (Open Science Literacy): سنجش میزان آگاهی و توانایی محققان و جامعه علمی در به‌کارگیری اصول علم باز.
- مدیریت و سیاست‌گذاری علم باز: ارزیابی چارچوب‌های سیاستی و مدیریتی که توسط موسسات و دولت‌ها برای حمایت از علم باز اتخاذ می‌شود.
اهمیت این ابتکار برای آینده علم
انتشار این اصول توسط یک نهاد دولتی معتبر مانند وزارت آموزش عالی و پژوهش فرانسه، نشان‌دهنده تعهد جدی به پیشبرد علم باز است. این ابتکار چند دلیل عمده اهمیت دارد:
- ایجاد یک استاندارد: با ارائه اصول مشخص، این ابتکار می‌تواند به ایجاد استانداردهای مشترک برای پایش علم باز کمک کند و این امکان را فراهم آورد که نتایج و پیشرفت‌ها در سطوح مختلف قابل مقایسه باشند.
- تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد: اطلاعات جمع‌آوری شده از طریق این پایش می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری‌های سیاست‌گذاران برای تخصیص منابع، تعریف اولویت‌های تحقیقاتی و طراحی برنامه‌های حمایتی قرار گیرد.
- ترویج فرهنگ علم باز: فرآیند پایش و شفافیت در نتایج آن، خود به ترویج فرهنگ علم باز کمک می‌کند و محققان و موسسات را به پذیرش بیشتر اصول آن تشویق می‌نماید.
- پاسخگویی به نیازهای جامعه: علم باز با افزایش دسترسی و شفافیت، می‌تواند ارتباط میان علم و جامعه را تقویت کرده و به سوالات و نیازهای واقعی جامعه پاسخگوتر باشد.
- همکاری بین‌المللی: با انتشار این اصول، دیگر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی نیز می‌توانند از این چارچوب برای توسعه ابتکارات مشابه خود استفاده کنند، که این امر به ارتقاء همکاری‌های علمی جهانی منجر خواهد شد.
نتیجه‌گیری
ابتکار “Open Science Monitoring Initiative” فرانسه گامی مهم و تأثیرگذار در مسیر جهانی علم باز است. انتشار اصول پایش، نشان‌دهنده اراده‌ای قوی برای ارزیابی دقیق و هدایت صحیح این رویکرد تحول‌آفرین در علم است. این اقدام نه تنها به فرانسه کمک می‌کند تا پیشرفت‌های خود را در حوزه علم باز بسنجد، بلکه می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر کشورها عمل کند و به تسریع روند جهانی شدن علم باز و افزایش شفافیت و کارایی در تحقیقات علمی منجر شود. انتظار می‌رود در آینده شاهد جزئیات بیشتر و اجرای عملی این اصول در اکوسیستم علمی فرانسه و جهان باشیم.
フランス高等教育・研究省等が主導するイニシアティブ“Open Science Monitoring Initiative”、オープンサイエンスのモニタリングに関する原則を公開
هوش مصنوعی اخبار را ارائه کرده است.
سؤال زیر برای دریافت پاسخ از Google Gemini استفاده شد:
در 2025-07-08 09:57، ‘フランス高等教育・研究省等が主導するイニシアティブ“Open Science Monitoring Initiative”、オープンサイエンスのモニタリングに関する原則を公開’ طبق گفته カレントアウェアネス・ポータル منتشر شد. لطفاً مقاله‌ای دقیق با اطلاعات مرتبط به صورت قابل درک بنویسید. لطفا به زبان فارسی پاسخ دهید.